تاریخچه‌ای از کوچه دانشگاه ۷ مشهد | ۱۰۰ سال باغ سنگی
درباره کوچه دانشگاه ۷ که روزگاری مسیری بلند درمیان باغ‌های سرسبز شهر بوده است
به گزارش شهرآرانیوز؛ نقشه‌های قاجاری مشهد نشان می‌دهد که روزگاری این دیار، شهری بسیار سرسبز بوده و بسیاری از مسیر‌های آن از میان باغ‌های کوچک و بزرگ عبور می‌کرده است. اما این واقعیت اکنون تنها در بین اسناد و نقشه‌ها قابل ردیابی است و اندک مسیر‌هایی باقی مانده‌اند که هنوز ردپایی هرچند کمرنگ از آن دوران را به‌همراه دارند؛ کوچه باغ‌سنگی یکی از این معدود کوچه‌ها محسوب می‌شود.
این مسیر که عمرش به دوران صفویه و سال‌های نخست ایجاد برج‌و‌باروی مشهد بازمی‌گردد، با وجود گذشت سال‌های بسیار از آن دوران، چند ردپای کوچک ازجمله بقایای منزل میرزای‌ناظر و خانه‌باغ خاندان تربتی و همچنین جوی آبی سنگی را در دل خود نگه داشته است.
باغ سنگی و نام‌هایش
باغ سنگی یکی از معدود کوچه‌های با سابقه بیش از ۱۰۰ سال در مشهد است که همواره در اسناد رسمی با نامی واحد معرفی شده است. براساس اسناد موجود، این کوچه از زمان شکل‌گیری تاکنون با نام کوچه باغ‌سنگی شناخته شده است و همچنان نیز به همین نام خوانده می‌شود.
البته در دوره‌های مختلف این نام هم‌نشین‌هایی پیدا کرده است که «فوزیه ۱۱» نخستین این نام‌ها بوده است. نامی که پس از مدت کوتاهی به دانشگاه ۱۱ و سپس دانشگاه ۱۳ تغییر کرد. در سال‌های اخیر و با اجرای طرح میدان شهدا هم که یکی از ثمرات آن، احداث خیابان صاحب‌الزمان (عج) در مسیر کوچه مشاق سابق و درنتیجه حذف برخی کوچه‌های قدیمی این راسته خیابان بود، شماره کوچه از ۱۳ به ۷ کاهش پیدا کرد تا در شرایط کنونی بر تابلوی ورودی کوچه از خیابان دانشگاه به‌صورت هم‌زمان سه نام کوچه باغ‌سنگی، دانشگاه ۷ و دانشگاه ۱۳ قدیم حک شود.
البته ایجاد خیابان صاحب‌الزمان (عج) ثمره دیگری هم برای کوچه باغ‌سنگی داشت و سبب شد این کوچه از هر دو سو به خیابان متصل شود و به همین دلیل، در تابلوی نصب‌شده در ابتدای این مسیر (از سمت خیابان صاحب‌الزمان (عج)) علاوه بر نام باغ‌سنگی، نام صاحب‌الزمان۱۹ هم نقش بسته است.
باغ سنگی؛ راهی باقی‌مانده از عصر صفوی
کوچه باغ‌سنگی فعلی، بخشی از مسیر بلندی است که در نخستین سال‌های پس از احداث برج‌و‌باروی شاه‌طهماسبی در اطراف شهر ایجاد شده است و به این ترتیب سابقه‌اش به دوران صفوی می‌رسد. در آن دوران این مسیر با چند شکست، کوچه دروازه سراب را به بالاخیابان وصل می‌کرده، اما از این راه، تنها باغ‌سنگی و زردی به یادگار مانده است.
براساس نقشه سال ۱۲۴۸ خورشیدی، مسیر باغ‌سنگی در دوره قاجار از محدوده میدان‌مانند پشت دروازه سراب آغاز شده و تا کوچه‌ای که بعد‌ها به مشاق معروف شد، ادامه داشته است. این راه پس از کوچه مشاق با چند شکست، به کوچه زردی می‌رسیده و تا بالاخیابان امتداد پیدا می‌کرده است.
به روایت همین نقشه (نقشه ۱۲۴۸ خورشیدی)، در آن زمان دو سوی کوچه باغ‌سنگی در اشغال دو باغ بزرگ بوده که جولیس دالمج آلمانی (طراح نقشه) از آنها به‌عنوان باغات متفرقه و باغات کرومی متفرقه، یاد کرده است و این دو محدوده سبز در سال‌های بعد با دو عنوان باغ میرزای ناظر و باغ‌سنگی شناخته شدند. ناگفته نماند که مالکیت میرزای ناظر آستان‌قدس بر یکی از باغ‌ها و وجود دیواری سنگی به دور دیگر باغ، دلیل این نام‌گذاری‌ها بوده است.
البته باغ سنگی در سال‌های میانی سده ۱۳ خورشیدی به‌صورت رسمی مسکون نبوده است و ساکنان آن، تنها مالکان این دو باغ و کارکنان آنها بوده‌اند که این وضعیت در سال‌های پایانی حکومت قاجار‌ها تغییر می‌کند؛ براساس نقشه ترسیم‌شده از مشهد سال ۱۳۰۳ خورشیدی، در این سال مسیر باغ‌سنگی از یک کوچه‌باغ بلند و طولانی به کوچه‌ای دارای سکنه تبدیل می‌شود.
باغ‌سنگی و فرعی‌هایش در دوره پهلوی
کوچه باغ‌سنگی در دوره پهلوی تغییرات بسیار زیادی را به خود می‌بیند و از کوچه‌باغی زیبا به کوچه‌ای با ساختمان‌های کوچک و بزرگ فراوان تبدیل می‌شود.
نقشه سال ۱۳۱۰ مشهد نشان‌دهنده ایجاد سه فرعی جدید در این مسیر است. یکی از این دو فرعی به موازات کوچه مشاق به‌سمت خیابان تازه‌ایجادشده پهلوی ساخته شده است و دو کوچه دیگر هم در سمت دیگر کوچه، ایجاد شده‌اند که به محدوده پشت باروی شهر می‌رسیده‌اند.
وضعیت این فرعی‌ها حدفاصل سال ۱۳۱۰ تا سال ۱۳۲۵ که نقشه بعدی مشهد تهیه شده، تغییرات عمده‌ای پیدا می‌کند؛ در این نقشه، فرعی شرقی که به نام کوچه میرزای ناظر ثبت شده است، به خیابان تازه‌تأسیس فوزیه (دانشگاه کنونی) ختم می‌شود و یکی از دو فرعی غربی که مهرگان نام داشته، به کوچه سراب و فرعی غربی دیگر که به نام چهارباغ معروف بوده، به خیابان جدید سنایی متصل می‌شده‌اند. ناگفته نماند که از سال ۱۳۵۰ به بعد بر تعداد فرعی‌های کوچه باغ سنگی افزوده می‌شود.
باغ سنگی پس از انقلاب اسلامی
ایجاد خیابان جدید صاحب‌الزمان (عج) پس از انقلاب هم سبب تغییرات بسیاری در کوچه باغ‌سنگی می‌شود. درواقع در جریان احداث این خیابان، نخستین فرعی (از سمت غربی) در طرح این خیابان حل شده، به بخشی از خیابان صاحب‌الزمان (عج) تبدیل می‌شود.
اکنون، اما کوچه باغ‌سنگی، دارای دو فرعی غربی است که فرعی نخست کوچه، شهید شفیعی (دانشگاه ۳) و فرعی بعدی کوچه، میرزای‌ناظر (دانشگاه ۵) است. همچنین در بخش شرقی کوچه، ابتدا فرعی چهارباغ و سپس دو فرعی بن‌بست قرار دارد. ناگفته نماند که در انتهای کوچه باغ‌سنگی، همچنان جوی باریکی در کنار خانه‌ای قدیمی معروف به خانه عمادتربتی قرار دارد که بر زیبایی این قسمت شهر افزوده است.
نامداران کوچه باغ‌سنگی
عمادالدین تربتی را باید شناخته‌شده‌ترین چهره معاصر ساکن در کوچه باغ‌سنگی دانست. او که فرزند شیخ‌غلامرضا، مجتهد تربتی، معروف به عمادالدوله بود، پس از مدتی وکالت و قضاوت و رسیدن به ثروتی چشمگیر، پنج دوره نماینده مجلس شورای ملی و سپس دو دوره نماینده مجلس سنا شد. عماد تربتی همچنین مؤسس کارخانه قندشیرین، مؤسس و عضو هیئت‌مدیره قندوشکر خراسان و رئیس هیئت مدیره شرکت‌سهامی صنایع چرم و پوست خراسان هم بوده است. او سال ۱۳۶۹ خورشیدی درگذشت، اما خانه‌اش هنوز در این کوچه باقی مانده است.
علی عنبری‌یزدی، یکی از برجسته‌ترین تولیدکنندگان بذر در کشور، و محمدتقی نجاتیان، نوحه‌سرای قدیمی مشهدی، نیز از ساکنان قدیمی این کوچه محسوب می‌شوند. خاندان‌های سلامتی که نامشان زینت‌بخش ورودی نخستین پلاک غربی کوچه است و گلزاریان که زمانی یکی از فرعی‌های کوچه به نام او شناخته می‌شد، از دیگر قدیمی‌های این مسیر محسوب می‌شوند.
خاندان‌های صفاری، دستمالچی، موسوی، رئیس‌السادات، مهدی‌پور و رادمهر نیز از خانواده‌هایی هستند که تعدادی از آنان در دوره‌ای از زمان، ساکن این کوچه بوده‌اند و هنوز هم در منازل ویلایی یا آپارتمانی این مسیر سکونت دارند. سرانجام شهید شفیع شفیعی را که نامش زینت‌بخش تابلوی ورودی کوچه دانشگاه ۳ در کوچه باغ‌سنگی است، باید شناخته‌شده‌ترین شهیدی دانست که دوره مهمی از زندگی‌اش را همراه خانواده در این کوچه سپری کرده است.
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تائید توسط شهرآرانیوز در سایت منتشر خواهد شد.
نظراتی که حاوی توهین و افترا باشد منتشر نخواهد شد.
